عوامل محدود کننده حرکتی در مفاصل

مفاصل بدن با توجه به کاربرد، شکل، اندازه و جهش قرار گیری می توانند در محدوده ای حرکت کنند. این حرکت شامل چرخش، باز و بسته شدن یا خم و راست شدن مفصل می شود. دامنه حرکتی مفصل همان میزان و اندازه طبیعی توانایی حرکتی مفصل است که در آن هیچ گونه درد و فشاری به مفصل وارد نمی شود و مفصل به راحتی حرکت می کند. این دامنه در مفاصل مختلف گوناگون می باشد و هر مفصل به یک میزان و اندازه مشخص می تواند حرکت کند. در ابتدا کاهش دامنه حرکتی ممکن است با درد معمولی همراه باشد؛ اما با گذشت زمان می‌تواند بدتر شود. با انجام ورزش و فیزیوتراپی می توان دامنه حرکتی را افزایش داد و به حالت طبیعی خود بازگرداند. تمرینات با هدف حرکت دادن یک مفصل خاص و بافت‌های نرم اطراف به گونه ای که باعث تحریک بهبودی و محافظت در برابر صدمات بیشتر شود، انجام می‌شود. این تمرینات می‌توانند از طیف وسیعی از عوارض مانند کوتاه شدن عضلات، رباط ها و تاندون‌ها جلوگیری کنند. فیزیوتراپی برای افزایش دامنه حرکتی همچنین می‌تواند به بیمار در درمان جراحی و آسیب‌های مختلف کمک کند تا او را به بسیاری از فعالیت‌های قبلی خود، بازگرداند.

دسته بندی علل محدودیت حرکت در مفاصل

بطور کلی عوامل محدود کننده حرکتی در مفاصل را می توان به دو دسته طبیعی و غیر طبیعی تقسیم نمود؛ مانند موارد زیر:

• عوامل طبیعی محدود کننده حرکتی مفاصل مانند برخورد استخوان با استخوان که در برخورد استخوان های ساعد با بازو در هنگام باز شدن کامل آرنج ایجاد می‌شود
• عوامل غیر طبیعی محدودیت حرکت مفصل مانند ضربات، صدمات و تصادفات

دامنه حرکتی مفصل مختلف در بدن

• دامنه حرکتی مفصل شانه

شانه از مفاصل پر تحرک و ناپایدار بدن است. محدوده حرکتی مفصل شانه شامل حرکات چرخشی داخلی و خارجی، بالا و پایین بردن دست و حرکت دست به سمت چپ و راست می شود. این حرکات شامل بالا بردن دست از جلو، پهلو، عقب و در صفحات عرضی بوده و همچنین حرکات چرخش داخلی و خارجی در زوایای متفاوت می باشد. اولین حرکت فلکشن یا خم کردن کردن یا همان بالا بردن دست از جلو می باشد که دارای دامنه نرمال 180 درجه است. حرکت بازگشت فلکشن یا اکستشن، به صورت دامنه بردن دست به پشت نمایان می گردد که حدود 45 تا 60 درجه می باشد. حرکت بعدی دور کردن از پهلو یا ابداکشن است که در یک مفصل سالم حدود 150 درجه می باشد. حرکت بازگشتی ابداکشن، حرکت نزدیک شونده به پهلو یا اداکشن است که حدود 30 تا 50 درجه می باشد. چرخش های داخلی و خارجی نیز هرکدام به ترتیب 70-90 و 90 درجه می باشند.

• دامنه حرکتی مفصل آرنج

مفصل آرنج در حد فاصل شانه و مچ قرار گرفته و عمده عملکرد روزانه فرد مانند غذا خوردن، لباس پوشیدن و ... متأثر از حرکات این مفصل است. آرنج مفصلی پیچیده است که شامل 3 اتصال مفصلی است که متشکل از مفصل هومرواولنار، هومرورادیال و رادیواولنار فوقانی می شود. آسیب به رباط های اطراف این مفصل نیز در ورزشکاران موجب درد و التهاب شده و فعالیت هایی مثل پرتاب کردن اشیا را محدود می کند. در این مفصل اعصاب و عروق مهمی گذر می کنند که در عملکرد اندام فوقانی نقشی حیاتی دارند. دامنه حرکتی مفصل آرنج شامل حرکات خم کننده یا فلکشن که حدود 145 درجه می باشد، حرکت باز شونده یا اکستنشن که حدود 0 درجه است و حرکات سوپینیشن و پرونیشن که هرکدام حدود 70-85 درجه می باشند. عضلات مهم سوپیناتور و پروناتور که حرکات مهمی را بر عهده دارند مستقیماً بر روی مفصل رادیواولنار تأثیر می گذارند.

• دامنه حرکتی مفصل لگن

این مفصل همانند مفصل شانه از نوع مفصل گوی و کاسه ای می باشد. تفاوت عمده ای که با مفصل شانه وجود دارد، دامنه حرکتی محدودتر آن است، زیرا این مفصل بیشتر نقش ثباتی داشته و قسمت میانی بدن را که قسمتی مهم است، حمایت می کند. این مفصل دارای حرکات خم شونده یا فلکشن می باشد که حدود 120 درجه می باشد، حرکت برگشت از فلکشن یا اکستنشن که حدود 10 الی 15 درجه است. حرکات باز شونده از پهلو یا ابداکشن که حدود 30 الی 50 درجه است. حرکات نزدیک شونده یا اداکشن که حدود 20 الی 30 درجه است. حرکات چرخش داخلی و خارجی ران که به ترتیب حدود 30-40 درجه و 40 تا 60 درجه می باشند. دامنه حرکتی لگن بخصوص دامنه اکستنشن، فلکشن و ابداکشن در فازهای راه رفتن بسیار دخیل می باشند و هرگونه پاتولوژی در مفصل هیپ مستقیماً بر روی راه رفتن فرد تأثیر می گذارد.

• دامنه حرکتی مفصل زانو

مفصل زانو در حد فاصل بین لگن و مچ قرار گرفته و وظیفه مهم انتقال وزن بدن به زمین را بر عهده دارد. این مفصل از نوع مفصل زینی بوده و شامل استخوان ران و استخوان تیبیا و همچنین کشکک می باشد. حرکات بزرگ این مفصل عبارتند از حرکت تا شدن یا فلکشن و حرکات باز شدن یا اکستنشن و همچنین حرکات ریزتر که شامل چرخش داخلی و خارجی می باشند. دامنه طبیعی خم شدن زانو بین 120 تا 150 درجه می باشد که این اختلاف 30 درجه ای به آناتومی بدن افراد باز می گردد. همچنین دامنه طبیعی چرخش داخلی و خارجی در هنگامی که زانو خم است، به ترتیب 10 درجه و 30-40 درجه می باشند. به طور کلی دامنه حرکتی زانو تأثیر پذیر از موارد مختلفی همچون محدودیت های بافت نرم، بی کفایتی فعال و سفتی عضله سه سر رانی می باشد.

• دامنه حرکتی مفصل مچ پا

مفصل مچ پا، مفصلی ساینوویال است که در اندام تحتانی واقع شده است. این مفصل از استخوان های ساق یعنی تیبیا و فیبولا و استخوان تالوس پا تشکیل شده است. این مفصل به علت دامنه محدود بیشتر نقش ثباتی را داشته و در انتقال وزن بدن به زمین نقش اساسی ایفا می کند. حرکات این مفصل شامل دورسی فلکشن یا حرکت به سمت بالا است که حدود 20 درجه است. حرکت بعدی، دامنه پلانتار فلکشن یا پوینت است که حدود 50 درجه می باشد. دو حرکت بعدی که بیشتر در سطح پا انجام می گیرد، شامل حرکت چرخش به داخل یا اینورژن بوده که حدود 35 درجه است و حرکت چرخش به سمت خارج یا اورژن است که حدود 25 درجه است. ثبات بالای این مفصل موجب بالا رفتن کیفیت حرکت و راه رفتن می شود.

• دامنه حرکتی مفصل مچ دست

مفصل مچ دست که به عنوان مفصل رادیوکارپال شناخته می شود، مفصلی سینوویال است که حد فاصل بین ساعد و دست می باشد. این مفصل به علت شکل خاص خود، فرد را قادر به انجام حرکات ظریف و سریع می نماید. حرکات مفصل مچ دست عبارتند از خم شدن یا فلکشن که حدود 70 الی 75 درجه است، حرکت باز شدن یا اکستنشن که حدود 70 تا 75 درجه است و نیز حرکات انحرافی اولنار و رادیال که بین 25 تا 35 درجه است. تمامی عضلات مچ دست از ساعد و بالاتر منشأ گرفته و به سمت دست حرکت می کنند. از آنجایی که مفصل مچ محل عبور تاندون ها و عروق و اعصاب است، لذا همین موضوع باعث تبدیل شدن این ناحیه به منطقه ای استراتژیک و تأثیرگذار می شود. حرکت مفصل مچ در دامنه های مختلف موجب بالارفتن دقت حرکت می گردد.

محدودیت دامنه حرکتی مفاصل چه عوارضی دارد؟

مفاصل بدن به دلایل مختلفی دچار آسیب شده و بر اثر عوارض و بیماری های مختلفی می توانند دچار اختلال در دامنه حرکتی خود شوند. این عوارض عبارتند از:

• جراحات و آسیب های عضلات، رباط ها و تاندون ها
• درد
• نورولوژی
• سندروم درد منطقه ای پیچیده
• انقباض ها و کوتاه شدگی های عضلات
• مشکلات و جراحت های عصبی
• آرتریت روماتوئید
• عفونت مفصلی گنوکوک
• آسیب های مغزی
• عفونت
• تورم و التهاب
• عفونت مفصلی غیرگنوکوکی (باکتریایی)

عوامل طبیعی محدود کننده حرکتی مفاصل

• برخورد استخوان با استخوان:

مانند برخورد استخوان های ساعد با بازو در هنگام باز شدن کامل آرنج.

• تراکم و نزدیکی بافت نرم:

مانند تاشدن زانو که به دلیل انقباض عضلات پشت ساق پا و برخورد آنها با عضلات پشت ران، حرکت محدود می شود.

• سفت شدن بافت نرم:

بافتهای نرم در مفاصل همواره ممکن است کوتاه شده یا سفت شده و در محدوده طبیعی خود قرار بگیرند. این بافتهای نرم غیرانقباضی هستند، به این معنی که قابلیت انقباض ندارند. این بافتها بر خلاف عضلات نمی توانند در خود تنش ایجاد کرده و ابتدا و انتهای آنها به هم نزدیک شوند مانند کپسول مفصلی و لیگامنتهای اطراف مفاصل. کپسول های مفصلی از بافتهای محکم و لیفی تشکیل شده اند که روی مفصل را می پوشانند. به دلیل شکل و محلی که کپسول مفصلی به استخوان متصل می شود، می تواند در مقابل حرکت شدید مقاومت ایجاد نماید.

لیگامان‌هایی که خارج از کپسول مفصلی قرار می‌گیرند، باعث محدودیت حرکت مفصل می‌شوند و در مفصل ویژه‌ای به طور محکم قرار می‌گیرند تا از حرکات غیرطبیعی جلوگیری شود. علاوه بر این، بافت‌های انقباض‌پذیر مانند عضلات و تاندون‌ها به کمک بافت‌های غیرانقباض‌پذیر، از حرکات شدید و غیرطبیعی مفصل جلوگیری می کنند. به عنوان مثال، عضلات ران در محدود کردن حرکت مفصل ران کمک می‌کنند، در حالی که کپسول مفصلی ران اولین محدودکننده حرکت شدید و غیرطبیعی در این قسمت بدن است.

عوامل غیر طبیعی محدود کننده حرکت مفاصل

برخی از شرایط پزشکی مرتبط با محدودیت دامنه حرکتی در مفاصل عبارت‌اند از:

• اسپوندیلیت آنکیلوزان

نوعی آرتریت است که عمدتا ستون فقرات را درگیر می‌کند.

• آرتروز (OA)

شایع ترین نوع آرتریت مربوط به سن و ساییدگی مفاصل است.

• آرتریت روماتوئید (RA)

یک نوع بیماری خود ایمنی است که ناشی از حمله سیستم ایمنی به مفاصل بدن می‌باشد.

• آرتروز کودکان

آرتروز کودکان و نوجوانان یک نوع بیماری خود ایمنی است که در کودکان زیر 16 سال رخ می‌دهد.

• فلج مغزی (CP)

فلج مغزی گروهی از اختلالات عصبی است که باعث فلج عضلات و از دست دادن کنترل بدن می‌شود.

سپسیس مفصل ران و سایر مفاصل

سایر علل محدودیت دامنه حرکتی عبارت‌اند از:

• التهاب بافت‌های نرم اطراف مفصل و یا تورم مفصل
• سفتی عضلات
• درد
• در رفتگی مفصل
• شکستگی آرنج
• شکستگی در سایر نواحی بدن

چگونه می توانیم از محدودیت دامنه حرکتی مفاصل تاثیر فیزیوتراپی بر بهبود دامنه حرکتی مفصل، جلوگیری کنیم؟

فیزیوتراپی از درمان های مؤثری است که می تواند به افزایش دامنه حرکتی مفصل کمک کند. زمانی که فرد دچار آسیب در مفاصل بدن می شود، به کمک فیزیوتراپیست و با انجام تکنیک های فیزیوتراپی می تواند مجدداً دامنه حرکتی طبیعی مفصل خود را به دست آورد. بعد از آسیب و جراحی های مفصلی، فیزیوتراپیست وضعیت بیمار و شدت اختلال حرکتی مفصل را مورد بررسی قرار داده و با توجه به آن و با استفاده از روش های درمانی ایمن و خاص در کلینیک فیزیوتراپی، به بهبود وضعیت بیمار و افزایش دامنه حرکتی مفصل کمک می کند. این تکنیک های درمانی عبارتند از:

• تمرین های ورزشی کششی به صورت منفعل

تمرین های ورزشی توسط خود فرد و بدون کمک انجام می شود و به افزایش دامنه حرکتی مفصل و انعطاف پذیری بیشتر آن کمک می کند.

• تمرین های ورزشی کششی به صورت غیر منفعل

تمرین های ورزشی با کمک فیزیوتراپیست و مراقبت انجام می گیرد و به افزایش دامنه حرکتی مفصل و انعطاف پذیری بیشتر آن کمک می کند.

• گرما درمانی

استفاده از کمپرس های گرم و روش های گرما درمانی به تحریک بافت ها و افزایش جریان خون کمک کرده و در نتیجه موجب بهبود دامنه حرکتی مفصل می شود.

• تحریکات الکتریکی با تنس

در این روش فیزیوتراپیست با استفاده از تنس و انتقال جریان الکتریکی از طریق الکترودها باعث تحریک بافت های آسیب دیده شده و به افزایش و بازگشت دامنه حرکتی مفصل آسیب دیده کمک می کند.

• موبیلیزیشن

این روش به شکل های متفاوتی (دستی و با استفاده از دستگاه) انجام شده و با وارد کردن فشار به مفصل شانه، کمر، گردن و... موجب کاهش، گرفتگی، خشکی، تورم و.... شده و در نهایت به بهبود دامنه حرکتی و افزایش انعطاف پذیری آن کمک می کند.

• اولتراسوند تراپی

در این روش فیزیوترایست با استفاده از دستگاه اولتراسوند و با انتقال امواج به بافت های آسیب دیده موجب تحریک و ترمیم بافت ها و در نتیجه بهبود دامنه حرکتی و افزایش انعطاف پذیری مفصل می شود.

• سی پی ام CPM

فیزیوتراپیست با استفاده از دستگاه سی پی ام به تحریک و ترمیم بافت مفاصل پرداخته و در نتیجه موجب بهبود انعطاف پذیری مفصل و افزایش دامنه حرکتی آن می شود. این دستگاه برای بهبود دامنه حرکتی مفاصل لگن، زانو، آرنج، مچ دست و شانه به کار می رود.

• کایروپراکتیک

در این روش فیزیوتراپیست به کمک دست خود ناحیه آسیب دیده مفصل را ماساژ داده و به کاهش درد و تورم، اسپاسم و سفتی کمک می کند. در نتیجه موجب بهبود دامنه حرکتی مفصل نیز می شود.

• علل تورم مفصل
  تاریخ انتشار : 1392-06-06تاریخ بروز رسانی : 1402-05-20


• علل درد مفصل و درمان آن
  تاریخ انتشار : 1392-06-06تاریخ بروز رسانی : 1402-05-20


• علت صدا دادن مفاصل بدن چیست؟
  تاریخ انتشار : 1392-02-30تاریخ بروز رسانی : 1402-10-26


• درمان درد مفاصل با بکارگیری بهترین روش های طبیعی
  تاریخ انتشار : 1392-05-01تاریخ بروز رسانی : 1402-05-20


• علل خشکی مفصل
  تاریخ انتشار : 1392-06-06تاریخ بروز رسانی : 1402-05-20