آشنایی با ساختمان مفصل مچ پا

مفصل مچ پا، مفصل بسیار پایداری است که در محل اتصال ساق و پا قرار گرفته است و نیروهای فراوانی به آن وارد میشود بطوریکه در حین راه رفتن نیرویی برابر با 1.5 برابر وزن و در حین دویدن نیرویی برابر با 8 برابر وزن به این مفصل وارد میشود.

آناتومی مچ پا

مچ پا از کنار هم قرار گرفتن چهار استخوان تشکیل شده است. در بالا استخوان های درشت نی (تیبیا) و نازک نی (فیبولا) قرار گرفته اند و بین ایندو مفصلی در ناحیه مچ پا تشکیل شده که به آن مفصل تیبیوفیبولار تحتانی Inferior tibiofibular joint میگویند. مچ پا دارای مفصل لولایی است و قسمتی است که پا و ساق پا به هم می رسند. این بخش از سه استخوان تشکیل شده است که شامل درشت نی، نازک نی و تالوس است و توسط شبکه ای از رباط ها و تاندون ها احاطه شده است. معمولاً فشار زیادی به مچ پا وارد می شود و به همین دلیل تا حد زیادی مستعد آسیب دیدگی و جراحت است. گاهی اوقات حتی جزئی ترین جراحات، می تواند منجر به درد مچ پا (مچ درد) یا منجر به درد ساق پا شود. درد مچ پا اغلب به دلیل بروز شکستگی یا پیچ خوردگی مچ پا ایجاد می شود و اغلب با تورم و کبودی همراه است. درد مچ پا ممکن است بسیار شدید و یا خفیف باشد و یا ممکن است هنگام بلند کردن جسمی سنگین راه رفتن و یا هنگام دویدن احساس درد کنید.. در صورت بروز هر آسیب مانند پیچ خوردن پا که ایجاد درد کند، (حتی درد جزئی)، باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.

دو مفصل تشکیل دهنده مچ پا باید قوی باشند، چون وزن کل بدن را تحمل می‌کنند. مچ پا یکی از متحرک‌ترین مجموعه‌های مفصلی بدن است که برای تحمل وزن، حرکت، انطباق‌پذیری و پایداری خلق شده است. مچ و کف پا راه رفتن، ایستادن، دویدن و پریدن را امکان‌پذیر می‌سازند و به منزله راه ارتباطی ما با زمین عمل می‌کنند. مچ پا باید توان تحمل فشار ناشی از وزن بدن را داشته باشد و از قابلیت انطباق‌پذیری با تغییرات محیطی و سطح زیر پا و همچنین سریع واکنش نشان دادن به چنین تغییراتی برخوردار باشد.

استخوان‌ها و مفصل‌ها

سه استخوان در کنار یکدیگر مفصل مچ پا را شکل می‌دهند. استخوان‌های درشت نی یا تیبیا و نازک نی یا فیبولا (استخوان‌های بخش پایین پا) به برجستگی‌هایی به نام قوزک پا منتهی می‌شوند. قوزک برجستگی استخوان‌ای را ایجاد می‌کند که از هر دو سمت مچ پا قابل مشاهده است، این برجستگی‌ها قوزک داخلی و خارجی نامیده می‌شوند. مچ پا از دو مفصل تالوکرورال تحتانی و ساب‌تالار تشکیل می‌شود.

مفصل تیبیوفیبولار تحتانی بین استخوان بزرگ پایین پا، یعنی درشت نی و استخوان کوچک‌تر یعنی نازک نی قرار دارد و در پایین به استخوان تالوس یا قاپ کف پا متصل می‌شود تا مفصل تالوکرورال به وجود بیاید. مفصل تالوکرورال که گاهی مفصل اصلی مچ پا نامیده می‌شود، مسئولیت انجام حرکت‌های دورسی‌فلکشن، حرکت رو به عقب یا بالای پا، وپلانتارفلکشن، حرکت رو به پایین پا را به عهده دارد. مفصل بین استخوان درشت نی و قاپ پا بخش اعظم وزن بدن را تحمل می‌کند.

زیر مفصل تالوکرورال مفصل ساب‌تالار قرار دارد که بین استخوان قاپ و استخوان پاشنه یا کالکانئوس واقع است. انجام حرکت‌های اینورژن، چرخش مچ پا به داخل و اورژن، چرخش رو به بیرون، مچ پا بر عهده مفصل ساب‌تالار است.

غشائی فیبری به نام اینتراسئوس در امتداد میان دو استخوان درشت نی و نازک نی قرار دارد. این غشاء استخوان‌های درشت نی و نازک نی را از نقطه انتهایی تا بخش پایینی پا و رو به بالا تا زانو به یکدیگر متصل می‌کند. مفصل تیبیوفیبولار فوقانی در بالا، نزدیک خارج زانو قرار دارد.

هر گونه محدودیت یا اختلال در عملکرد این مفصل‌ها به بروز علائم در مچ پا منجر می‌شود. تمام سطوح استخوانی مفصل‌ها دارای غضروف مفصلی هستند که دو سر استخوان را می‌پوشاند. غضروف مفصلی سطح هموار و براقی دارد که لغزش آزادانه بخش‌های انتهایی استخوان‌ها بر روی یکدیگر را ممکن می‌سازد.

رباط‌ها

مفصل مچ پا و مفصل ساب‌تالار توسط بافت‌های پیوندی فیبری محکم کنار یکدیگر نگه داشته می‌شوند. رباط‌ها وظیفه متصل کردن استخوان‌ها به یکدیگر را بر عهده دارند. سه رباط اصلی در بخش خارجی مچ پا وجود دارد که عبارت‌اند از: رباط تالوفیبولار قدامی یا قاپی ـ نازک نی‌ای پیشین، رباط تالوفیبولار خلفی یا قاپی ـ نازک نی‌ای پسین و رباط کالکانئوفیبولار یا پاشنه‌ای ـ نازک نی‌‌ای.

دلایل درد مفصل مچ پا

از علت درد مچ پا میتوان گفت اغلب در اثر رگ به رگ شدن مچ پا ایجاد می شود؛ اما بسیاری عوامل دیگر نیز در ایجاد درد می توانند نقش داشته باشند. در بسیاری موارد به استخوان ها، رباط ها، یا تاندون های مچ پا آسیب وارد شده است و باید به درمان در رفتگی مچ پا توجه شود. سایر علل درد مچ پا شامل موارد زیر هستند:

• ضعف و سستی مچ پا
• نقرس
• شبه نقرس (این بیماری شبیه نقرس است و در اثر رسوب کلسیم در یک یا چند مفصل پا ایجاد می شود که باعث درد، قرمزی و تورم می شود).
• التهاب تاندون آشیل
• پارگی تاندون آشیل
• نژاد
• شکستگی
• سندرم تونل تارسال (فشار به عصب)
• عفونت های ویروسی یا باکتریایی
• عدم جایگیری صحیح استخوان ها

انواع آرتروز

انواع آرتروز که ممکن است باعث ایجاد درد مچ پا شوند، عبارتند از:

• آرتریت روماتوئید
• آرتروز استخوان
• ورم مفاصل پسوریاتیک
• آرتریت نقرسی مزمن
• آرتریت سپتیک

علائم اختلالات مفصل مچ پا

علائم مربوط به اختلالات مچ پا، بسته به نوع آسیب وارد شده، متفاوت خواهد بود. از علائم شایع می‌توان موارد زیر را نام برد:

• درد
• ورم
• گرفتگی
• اختلال در حرکت دادن مچ پا
• عدم توانایی تحمل هر گونه وزن از طرف مچ پا
• تاندونیت نیز ممکن است همین علائم را به همراه موارد زیر ایجاد کند:
• درد در پشت پاشنه‌ی پا که در طول روز بدتر می‌شود.
• ضخیم شدن تاندون
• ورم که با انجام فعالیت بدتر می‌شود.
• مشکل در راه رفتن
• کبودی

تشخیص اختلالات مچ پا

به منظور تشخیص اختلالات مربوط به مچ پا و یا شکستگی استخوان مچ پا ، پزشک علائم شما را بررسی کرده و پا و مچ پای شما را معاینه می‌کند، همچنین ممکن است سوالاتی در مورد جراحات اخیراً وارد شده بپرسد. برای پی بردن به هرگونه شکستگی مچ پا و یا پارگی تاندون، آزمایشات عکس‌برداری مورد نیاز خواهند بود. این آزمایشات عبارت‌اند از:

• عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس
• اسکن MRI
• سی تی (CT) اسکن

درمان اختلالات مچ پا

نحوه ی درمان درد مچ پا ، به شرایط خاص فرد و علائم او بستگی دارد. برنامه‌ی درمانی ممکن است شامل گزینه‌های جراحی و یا روش‌های بدون جراحی باشد. از روش‌های بدون جراحی می‌توان موارد زیر را نام برد:

• استفاده از داروهای مسکن درد
• استفاده از داروهای کاهنده‌ی ورم و التهاب (مانند آسپیرین و ایبوپروفن)
• استراحت. زمانی که شما احساس درد می‌کنید، باید از انجام هرگونه فعالیتی که ممکن است باعث شدیدتر شدن درد شود، خودداری کنید. برای بهبودی آسیب، باید به آن زمان داده و از تحت فشار قرار دادن آن پرهیز کرد.
• یخ. برای کاهش ورم و درمان پیچ خوردگی پا می‌توان از یخ استفاده کرد.
• فشار. مچ پای خود را با یک حوله‌ی گرم تحت فشار قرار دهید.
• بالا بردن پاها. بالا بردن پاها می‌تواند به‌سادگی فشار را از روی آنها برداشته و به آنها اجازه‌ی استراحت دهد. همچنین با انجام این کار، خون از پاها خارج‌شده و ورم کاهش می‌یابد.
• نمک‌های اپسوم. بسیاری از ورزشکاران درمی‌یابند که استفاده از نمک‌های اپسوم می‌تواند دردهای خفیف در پا و مچ پا را کاهش دهد. مقداری از این نمک ها را در آب گرم حل کرده و پاها را درون آن قرار دهید.
• باند فشاری و یا گچ گرفتن، به منظور محدود کردن حرکت مچ پا
• تزریق کورتیزون (استروئید) به منظور کاهش درد و ورم. اگر تنها یک یا دو مفصل ملتهب شده و ایجاد درد می‌کنند، تزریق استروئید پیشنهاد می‌شود.
• بریس مچ پا
• ماساژ ملایم پاها می‌تواند از میزان ناراحتی کاسته، عضلات را شل کرده و همچنین جریان خون را تقویت کند.
• پوشیدن کفش مناسب. بسته به نوع جراحت وارد شده، استفاده از کفش‌های نامناسب می‌تواند اوضاع را وخیم‌تر کند. کفش و کفی‌های طبی، بسیار بهتر از کفش‌های معمولی و اسپرت می‌توانند از پا، زانوها و مچ پا حفاظت کنند.
• تمرینات مربوط به درد مچ پا
• جراحی. شکستگی های وخیم و یا تاندون های پاره شده، برای درمان نیازمند عمل جراحی می‌باشند. اعمال جراحی استفاده شده برای درمان اختلالات مچ پا عبارت اند از:
• بازسازی استخوان‌ها و مفاصل مچ پا
• برداشتن بافت آسیب دیده (دبریدمان)
• کشیدن پشت پا به منظور برداشتن فشار از روی تاندون آشیل
• خشک کردن (فیوژن) مفصل مچ پا به منظور افزایش ثبات آن (آرترودز)
• تعویض مفصل مچ پا (آرتروپلاستی)

پیشگیری از اختلالات مچ پا

می‌توان با حفظ تناسب اندام، قدرت و انعطاف پذیری بدن، از اختلالات مچ پا جلوگیری کرد. ورزش منظم به منظور ساختن استخوان‌های محکم و حفظ تعادل بدن ضروری است. از دیگر رفتارهایی که می‌توانند در پیشگیری اختلالات مچ پا مؤثر باشند، موارد زیر به چشم می‌خورند:

• تمرینات کششی و گرم کردن بدن، قبل و بعد از فعالیت فیزیکی
• پوشیدن کفش‌های راحت که از مچ پا حفاظت می‌کنند.
• توجه کردن به علائم خطر بدن، بیش از حد خود را تحت فشار نگذارید.