آرتریت روماتوئید و درد مفاصل

مفاصل و استخوان ها از ساختارهای مهم بدن انسان هستند و تمامی فعالیت های فیزیکی فرد بستگی به کارکرد صحیح مفاصل و استخوان های او دارد. بنابراین برای تولید استخوان های سالم و قوی، از اولین روزهای تولد و کودکی و در کل زندگی وجود یک منبع متعادل از کلسیم، آهن، پروتئین و کربوهیدرات ها ضروری است. آرتریت روماتوئید یا رومانیسم مفصلی یک بیماری خودایمنی است که باعث درد و التهاب مفاصل و آسیب گسترده‌ در سیستم‌های بدن از جمله پوست، چشم‌ها، ریه‌ها، قلب و رگ‌های خونی می‌شود. بدن برای جذب ضربه و ایجاد حرکتی روان بین استخوان‌ها به مفاصل سالم نیاز دارد. در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید تولید سلول‌های سفید خون در غشای سینوویال به میزانی بیش از حد معمول است. این غشاء به عنوان سینوویوم نیز شناخته می‌شود، بافتی که حفره‌های مفاصل را می‌پوشاند و باعث التهاب می‌شود. این روند می‌تواند منجر به فرسایش مفصل، کاهش حرکت و در برخی موارد آسیب زدن به سایر قسمت‌های مرتبط مانند ریه‌ها، قلب، رگ‌های خونی و چشم شود. در صورت عدم درمان این بیماری ممکن است بافت پانوس (فیبروزه) شکل گیرد که در آن رشد بیش از حد و ناهموار در یک مفصل وجود دارد. این بافت می‌تواند باعث فرسایش بیشتر و آسیب رساندن به غضروف و استخوان شود. در صورتی که روماتیسم مفصلی درمان نشود، به سرعت پیشرفت کرده و به مفصل آسیب می‌رساند. در پی این اتفاق، مفصل شکل و تراز خود را از دست داده و در نهایت از بین می‌رود.

علل آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است به این معنی که ناشی از عملکرد غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن است. در یک سیستم ایمنی سالم، بدن به باکتری‌ها و ویروس‌های خارجی حمله می‌کند. در بیماری خود ایمنی، بدن به طور تصادفی به بافت سالم حمله می‌کند. در آرتریت روماتوئید، بدن به بافت مفصلی خود حمله می‌کند.

عوامل خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید

علت دقیق بروز آرتریت روماتوئید (RA) شناخته شده نیست. به نظر می‌رسد دو دسته عامل بر میزان خطر ابتلای فرد به آرتریت روماتوئید تأثیرگذار باشند: عوامل مستعدکننده و عوامل محرک. به احتمال زیاد آرتریت روماتوئید زمانی رخ می‌دهد که یک فرد مستعد در معرض عوامل محرکی قرار گیرد که روند التهابی را شروع می‌کنند. این عوامل عبارتند از:

• سن: RA در هر سنی ممکن است رخ دهد؛ اما خطر ابتلا به این بیماری به تدریج با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد و از حدود 50 سالگی به بعد این خطر کاهش می‌یابد.
• جنسیت: احتمال ابتلا به آرتریت روماتوئید در زنان تقریباً دو برابر مردان است.
• ژنتیک: سابقه خانوادگی ابتلا به آرتریت روماتوئید تا حدودی خطر ابتلا به این بیماری را بیشتر می‌کند. این به دلیل نقش ژن‌های خاص در احتمال بروز این بیماری است.

عوامل محرک بروز آرتریت روماتوئید

بسیاری از افراد با عوامل مستعدکننده هرگز به RA مبتلا نمی‌شوند. به نظر می‌رسد چندین عامل احتمال ابتلای یک فرد مستعد به این بیماری را افزایش می‌دهند، از جمله:

• عفونت: شواهد نشان می‌دهند که پریودنتیت (عفونت لثه) یک عامل خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید است.
• سیگار: عامل شناخته شده‌ای برای ابتلا به RA است.
• استرس: بیشتر مبتلایان به RA اغلب سابقه‌ای از استرس یا ضربه عاطفی (مانند طلاق، تصادف یا غم و اندوه) را در ماه‌های قبل از شروع بیماری گزارش می‌کنند.

علائم آرتریت روماتوئید

• درد، تورم و خشکی در بیش از یک مفصل
• درگیری دو مفصل متقارن
• تغییر شکل مفصل
• عدم ثبات در هنگام راه رفتن
• احساس ناخوشی عمومی
• تب
• از دست دادن عملکرد و تحرک
• کاهش وزن
• ضعف

این علائم معمولاً مفاصل یکسان را در دو طرف بدن تحت تأثیر قرار می‌دهند. علائم این بیماری بیشتر به‌صورت کم و زیاد شدنی هستند. در طول یک دوره‌ی بهبودی، این علائم ممکن است از بین بروند، یا خفیف باشند. اگرچه در هنگام شدت گرفتن بیماری، علائم ممکن است شدید شوند.

انواع روماتیسم مفصلی

مانند هر بیماری دیگری، روماتیسم مفصلی نیز انواع مختلفی دارد که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:

• آرتریت

شایع‌ترین نوع روماتیسم مفصلی، آرتریت است که یک نوع بیماری‌‌ و مشکلات التهابی مزمن محسوب شده و افرادی که به این نوع از روماتیسم مبتلا می‌شوند، به تورم و التهاب در ناحیه مفصل دچار می‌شوند. این بیماری شش‌ها، چشم‌ها، رگ‌های خونی و پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

• لوپوس

یکی دیگر از بیماری‌های خود ایمنی که زنان و مردان در سنین مختلفی به آن مبتلا می‌شوند، بیماری لوپوس است که درصد ابتلا زنان جوان به این اختلال بیشتر از مردان است.

• سندروم شوگرن

از اختلالات دیگر روماتیسم مفصلی، سندروم شوگرن است که مانند لوپوس، بیشتر زنان را درگیر می‌کند. از علائم این اختلال می‌توان به خشک شدن دهان، سوزش گلو، خستگی، مشکلات هاضمه‌ای، خشکی واژن، درد مفاصل، مشکلات عصبی اشاره کرد.

• نقرس

این اختلال هنگامی ایجاد می‌شود که کریستال‌های زیادی از اسید اوریک در بافت‌های بدن تشکیل شود. این اختلال باعث تورم، قرمزی و داغ شدن مفصل می‌شود.

نادر‌ترین نوع روماتیسم مفصلی، التهاب رگ‌ها است که بسیار خطرناک بوده و گاهی منجر به مرگ می‌شود‌. این التهاب با کاهش خون در رگ‌ها همراه بوده و با لکه‌های قرمز، برآمدگی‌های پراکنده یا زخم روی پوست، ضعیف شدن بدن در اندام‌های مختلف، سرفه و تب خود را نشان می‌دهد.

آیا آرتریت روماتوئید خطرناک است؟

آرتریت روماتوئید پیامدهای جسمی و اجتماعی زیادی دارد و می تواند کیفیت زندگی فرد را تا حد زیادی کاهش دهد. همچنین این بیماری می تواند باعث درد، ناتوانی و مرگ زودرس شود.

1_ بیماری قلبی زودرس

افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سایر بیماری های مزمن (مانند بیماری قلبی و دیابت) قرار دارند. برای جلوگیری از بروز بیماری قلبی در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید، درمان این عارضه بر کاهش خطر بروز بیماری قلبی نیز تمرکز دارد. برای مثال، پزشکان به افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید توصیه می کنند که از سیگار کشیدن اجتناب کنند و اضافه وزن خود را کاهش دهند.

2_ فشار خون و کلسترول بالا

افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید که اضافه وزن دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلاتی مانند فشار خون بالا و کلسترول بالا هستند. چاقی، خطر ابتلا به بیماری های مزمن مانند بیماری قلبی و دیابت را نیز افزایش می دهد. علاوه بر این، درمان آرتریت روماتوئید در بیمارانی که وزن سالم و مناسب دارند، معمولاً مؤثرتر است.

3_ اختلال در فعالیت بدنی

بیماری آرتریت روماتوئید می تواند فعالیت فرد را دچار مشکل کند. با پیشرفت بیماری، بسیاری از مبتلایان متوجه می شوند که نمی توانند مانند گذشته فعالیت داشته باشند. بسیاری از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید که مشاغل فیزیکی سنگین دارند، بعد از مدتی شغل خود را از دست می دهند.

تشخیص آرتریت روماتوئید

تشخیص آرتریت روماتوئید بر اساس عوامل متعددی از جمله بررسی سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی، نتایج آزمایش‌های خون و تصویربرداری صورت می‌گیرد. به طور معمول، RA زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد موارد زیر را داشته و سایر علل بالقوه رد شده باشد:

• علائم التهاب در سه یا چند مفصل که شش هفته یا بیشتر طول کشیده است.
• افزایش معیارهای التهابی در آزمایش خون
• در برخی موارد، ممکن است لازم باشد قبل از تشخیص قطعی RA، وضعیت ما در طول زمان مورد ارزیابی قرار گیرد.
• عکسبرداری با اشعه ایکس اغلب برای حذف سایر علل و برای کنترل روند پیشرفت بیماری به کار می‌رود و معمولاً برای تشخیص اولیه لازم نیست.

درمان آرتریت روماتوئید

پس از تشخیص قطعی آرتریت روماتوئید لازم است که طرح درمان منحصر به فردی برای بیمار تهیه شود. درمان دارویی و غیردارویی هر دو برای تسکین علائم بیمار مهم هستند، برای مثال روش‌های خودمدیریتی شامل مدیریت خستگی، سلامت مفصل، ورزش و تمرین‌های کششی می‌شود.

• درمان دارویی

داروهای خاصی برای آهسته کردن روند پیشرفت بیماری تجویز می‌شود که به داروهای ضدروماتیسمی تعدیل کننده بیماری (DMARDs) موسوم هستند. داروهای DMARDs داروهای اصلی برای درمان روماتیسم مفصلی به شمار می‌آیند و چنانچه از مراحل اولیه بیماری مصرف شوند، بیشترین تأثیر را دارند. داروهای DMARDs ورم، درد و خشکی مفصل را با کنترل کردن التهاب مفصل کاهش می‌دهد. این داروها توانایی عملکردی مفصل را بهبود می‌دهد و از آسیب دیدن مفصل جلوگیری می‌کند. پاراستامول و داروهای ضدالتهابی درد و ورم مفصلی را کمتر می‌کند؛ اما روند پیشرفت بیماری را آهسته نمی‌کند.

• کورتیکواستروئید

کورتیکواستروئید یکی از موثرترین داروهای ضدالتهابی است که به کنترل بیماری آرتریت روماتوئید کمک می‌کند. کورتیکواستروئید غالباً برای یک دوره کوتاه و برای کنترل سریع علائم بیمارانی تجویز می‌شود که روماتیسم مفصلیشان به تازگی تشخیص داده شده است.

کورتیکواستروئید را می‌توان به صورت قرص مصرف کرد یا آن را در سیاهرگ یا عضله تزریق کرد. البته چون کورتیکواستروئید عوارض جانبی شدیدی مانند افزایش وزن، دیابت، فشار خون بالا، مشکلات روانی و پوکی استخوان را به دنبال دارد، مصرف آن برای مدتی طولانی توصیه نمی‌شود.

همچنین کورتیکواستروئید برای درمان حملات روماتیسم مفصلی تجویز می‌شود. پزشک قرص، آمپول درون عضلانی یا تزریق در مفاصل ملتهب را توصیه می‌کند. آمپول کورتیکواستروئید عموماً در انگشتان دست یا پا، زانوها و شانه‌ها تزریق می‌شود.

• تغذیه

تغذیه و مکمل ها نیز در درمان روماتیسم مفصلی مؤثرند؛ چون بعضی مکمل‌های غذایی با داروها تداخل ایجاد می‌کنند، قبل از مصرف آنها با پزشک معالج خود مشورت کنید.

1. روغن ماهی: روغن ماهی حاوی اسیدهای چرب امگا 3 است که التهاب بدن را کم می‌کنند.
2. زردچوبه: زردچوبه حاوی کورکومین است که از مفاصل در برابر التهاب محافظت می‌کند.
3. زنجبیل: زنجبیل دارای ترکیبات ضدالتهابی است.
4. چای سبز: مواد موجود در چای سبز به کاهش التهاب ناشی از آرتریت روماتوئید کمک می‌کند.

• استراحت

بیماران باید در مراحل حاد بیماری به مفاصل دردناک استراحت بدهند. استراحت مطلق درد مربوط به درگیری گسترده مفصل را تسکین می‌دهد. استراحت دادن به مفصل در یک موقعیت عملکردی در این مرحله بسیار مهم است. موقعیت استراحت باید به این شکل باشد: مفصل شانه در زاویه ابداکشن 45 درجه و هر دو مچ دست در زاویه خمشی خلفی 30 ـ 20 درجه قرار داشته باشد؛ انگشتها را اندکی خم کنید، مفصل‌های ران را بدون خم کردن در زاویه ابداکشن 45 درجه نگه دارید، زانوها را کاملاً بکشید و صاف کنید و پاها را در وضعیت خنثی قرار دهید.

• آتل و ارتز

آتل برای نگه داشتن اندام‌ها در موقعیت دلخواه و موقعیت‌دهی عملکردی به مفاصل فعال درگیر بسته می‌شود. چنانچه آتل از مواد نرم تهیه شود، استفاده از آن برای بیمار آسان‌تر می‌شود.

• وسایل کمکی و تجهیزات انطباقی

کاردرمانی توانایی عملکردی بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید را بهبود می‌دهد. مداخله‌های کاردرمانی شامل وسایل کمکی و تجهیزات انطباقی برای محافظت از مفصل و حفظ انرژی بیماران مفید هستند. وسایل کمکی به منظور کاهش نقص‌های عملکردی، تسکین درد و حفظ استقلال و خودکارآمدی به کار برده می‌شود. استفاده از عصا بار تحمیلی روی مفصل ران را به میزان 50 درصد کاهش می‌دهد. اکثر این وسایل در اصل برای بیماران دچار نقص‌های عصبی طراحی شده است، تغییرات کوچکی باید در وسایل داده شود تا برای استفاده بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید نیز مناسب شود. بالا آوردن صندلی توالت، نصب دستگیره‌های پهن، تغییر دادن سرویس بهداشتی و حمام از جمله کارهایی است که زندگی روزمره را برای بیماران آسان‌تر می‌کند. این تغییرات استقلال عملکردی بیمار را افزایش می‌دهد و به او کمک می‌کند که کنترل بیشتری بر محیط داشته باشد. افزایش استقلال و راحتی بیمار از اهداف اصلی کاردرمانی به شمار می‌آید.

• فیزیوتراپی

فیزیوتراپی درمانی مهم برای مدیریت بیماری روماتیسم مفصلی است که به بهبود عملکرد و سلامت مفاصل، عضلات و بافت‌های پیوندی کمک می‌کند. تحرک داشتن و ورزش کردن از موثرترین روش‌ها برای رفع علائم آرتریت روماتوئید محسوب می‌شوند. متخصص فیزیوتراپی طرح درمان منحصر به فردی را برای هر بیمار به منظور تسکین طولانی مدت درد و بهبود عملکرد روزمره وی تهیه می‌کند. کلینیک‌های فیزیوتراپی خدماتی شامل ورزش درمانی، درمان دستی، حرکات کششی، اولتراسوند و رادیوفرکوئنسی را به بیماران ارائه می‌دهند که تسکین درد و ارتقاء سلامتی را برایشان به ارمغان می‌آورد. علائم روماتیسم مفصلی در پی تقویت عضلات و افزایش توانایی حرکتی مفصل تاحدی کاهش می‌یابد و درد بیمار به مرور زمان آرام می‌شود. به این ترتیب بیمار می‌تواند کارهای روزمره‌ای مانند نشستن، ایستادن و بالا رفتن از پله‌ها را راحت‌تر انجام دهد. متخصص فیزیوتراپی روش به حداقل رساندن التهاب، اصلاح وضعیت اندامی و الگوهای حرکتی را به بیمار آموزش می‌دهد تا به این ترتیب فشار و استرس روی مفاصل، عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها کمتر شود. در ادامه روش‌های دیگری را توضیح می‌دهیم که در فیزیوتراپی برای درمان بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی به کار برده می‌شود.

• ماساژدرمانی

ماساژ یکی از درمان‌های پرکاربرد است که با هدف بهبود انعطاف‌پذیری و حال عمومی بیمار انجام می‌شود و به کاهش ورم مفاصل ملتهب کمک می‌کند. به علاوه ماساژ تاثیرگذاری دیگر مدالیته‌های درمانی را نیز افزایش می‌دهد. ماساژ، درمانی مؤثر برای افسردگی، اضطراب، تسکین درد و بهبود روحیه است. همچنین ماساژ سطح هورمون‌های استرس را کاهش می‌دهد.

• طب سوزنی

طب سوزنی یکی از درمان‌های سنتی چین باستان است که در این باور ریشه دارد که نیروی انرژی به نام چی یا کی آزادانه در بدن جریان دارد؛ اما اگر مسیر جریان انرژی مسدود شود، درد و دیگر علائم روماتیسم مفصلی شروع می‌شود، بنابراین متخصصین طب سوزنی سوزن‌های ظریفی را برای رفع انسداد جریان انرژی در نقاط خاصی از بدن فرو می‌کنند تا کانال‌های چی (مریدین‌ها) آزاد شود.

• بیوفیدبک

در درمان بیوفیدبک از یک دستگاه برای اندازه‌گیری واکنش‌های بدن به استرس استفاده می‌شود. برای مثال بیوفیدبک دمای بدن و ضربان قلب را اندازه‌گیری می‌کند. این تکنیک شیوه مدیریت استرس را به بیمار آموزش می‌دهد تا او در نهایت بتواند درد و دیگر علائم آرتریت روماتوئید را تسکین بدهد.

• پی آر پی

پی آر پی یا درمان با پلاسمای غنی از پلاکت درمانی است که بر قابلیت التیام‌بخشی خود بدن متکی است. درمان پی آر پی با گرفتن نمونه خون از بیمار شروع می‌شود. خون در سانتریفیوژ چرخانده می‌شود تا محلول پلاکتی به دست بیاید که غلظت بالایی از پروتئین‌های فاکتورهای رشد در آن وجود دارد. بهره‌گیری از PRP برای درمان این نوع آرتریت، التیام‌بخشی طبیعی بدن را تسهیل می‌کند. البته PRP مزایای دیگری نیز برای بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی دارد. چون در پی آر پی از خون خود بیمار استفاده می‌شود، خطر عفونت وجود ندارد. به علاوه پی آر پی زمان التیام را نسبت به درمان‌های دیگر کمتر می‌کند.

• ورزش درمانی

ورزش برای بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی مفید است و اکثر بیماران از این موضوع آگاهی دارند؛ اما یافتن وقت، انرژی و انگیزه لازم برای ورزش کردن دشوار است. ورزش کردن به ویژه در صورت تحمل درد برای بیمار سخت‌تر می‌شود؛ اما پژوهش‌ها نشان داده است، بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئیدی که ورزش می‌کنند، درد کمتری نسبت به بقیه بیماران تحمل می‌کنند. به علاوه ورزش موجب تقویت روحیه و بهبود عملکرد مفصل می‌شود و از ضعیف شدن و تحلیل رفتن عضلات جلوگیری می‌کند. در ادامه ورزش‌های مناسب برای بیماران دچار روماتیسم مفصلی را معرفی می‌کنیم.

• ورزش در آب

آب درمانی، ورزش کردن در آب گرم، بیشتر از دیگر روش‌های ورزش درمانی به بهبودی بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی کمک می‌کند. مطالعات نشان داده است که درد و حساسیت مفاصل بیماران دچار آرتریت روماتوئید پس از شرکت کردن در جلسات آب درمانی کمتر می‌شود. به علاوه هیدروتراپی برای بهبود روحیه و سلامتی عمومی بیماران نیز مفید است. ورزش‌های مبتنی بر آب، مانند شنا و ایروبیک آبی، استفاده از مفاصل درگیر را برای بیماران آسان‌تر می‌کند و دردشان را تاحدی تسکین می‌دهد.

• تای چی

تای چی یا مدیتیشن در حال حرکت یکی از هنرهای رزمی سنتی چین است که حرکات آهسته و آرام را با تمرکز ذهنی ترکیب می‌کند. تای چی عملکرد عضلات را بهبود می‌دهد و خشکی مفصل، درد و استرس بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید را کمتر می‌کند.

• دوچرخه سواری

تقویت پمپاژ قلب یکی از بخش‌های ضروری درمان روماتیسم مفصلی است؛ چون بیماران مبتلا به این عارضه بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌ها و عارضه‌های قلبی عروقی هستند. دوچرخه سواری یک ورزش کم برخورد عالی است که به اندازه ورزش ایروبیک به مفصل‌ها فشار نمی‌آورد. دوچرخه سواری برای حفظ سلامت قلبی عروقی، تقویت پاها و کاهش خشکی صبحگاهی مفصل مفید است.

• پیاده‌روی

پیاده‌روی در پارک، علی‌رغم ساده به نظر رسیدن، یکی از آسان‌ترین و راحت‌ترین ورزش‌ها است. پیاده‌روی علاوه بر افزایش ضربان قلب، مفصل‌ها را شل می‌کند و درد را تسکین می‌دهد. پژوهش‌ها نشان داده است که سی دقیقه‌ پیاده‌روی در روز روحیه بیماران را نیز بهتر می‌کند. اگر در حفظ تعادل مشکل دارید، می‌توانید تعادلتان را با استفاده از عصاهای پیاده‌روی حفظ کنید.

• یوگا

یوگا ترکیبی از وضعیت‌های اندامی با تمرین‌های تنفسی و تن‌آرامی است که علائم روماتیسم مفصلی را بهبود می‌دهد. درد و وضعیت روحی بیماران جوانتر مبتلا به آرتریت روماتوئید با تمرین کردن یوگا بهبود می‌یابد.

• تمرین‌های تقویتی

روماتیسم مفصلی عضلات را ضعیف می‌کند که به نوبه خود تشدید درد مفصلی را در پی دارد. تمرین‌های تقویتی درد را کمتر و عضلات را قوی‌تر می‌کند. عضلات قوی‌تر بهتر از مفاصل حمایت می‌کنند و در نتیجه انجام فعالیت‌های روزمره برای بیمار آسان‌تر می‌شود. تمرین‌های وزنه‌برداری را دو یا سه بار در هفته انجام دهید. همچنین اگر مچ دستها و انگشتهایتان در وضعیت خوبی است، می‌توانید با کش‌های مقاومتی تمرین کنید. درباره تمرین‌‌های مناسب با پزشک معالجتان مشورت کنید و اگر تمرین‌های وزنه برداری یا کار با کش‌های مقاومتی مضطربتان می‌کند، از یک مربی شخصی کمک بگیرید.

• جراحی برای درمان روماتیسم مفصلی

با این حال دارو برای درمان تمام موارد روماتیسم مفصلی کافی نیست و برخی بیماران به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. تکنیک‌های جراحی مدرن برای اصلاح آسیب‌های مفصلی و ساختارهای مرتبط، تسکین درد، اصلاح بدشکلی‌ها و بهبود عملکرد مفصل مفید است.

پیشگیری از آرتریت روماتوئید

تابه‌حال هیچ روش قطعی برای پیشگیری از روماتیسم مفصلی معرفی نشده است؛ اما برخی از فعالیت‌های زیر می‌توانند در کاهش احتمال ابتلا به این بیماری مؤثر باشند:

• سیگار نکشید.
• انجام 20 تا 30 دقیقه ورزش در روز را فراموش نکنید.
• از مصرف زیاد نمک در رژیم غذایی خود پرهیز کنید.
• ماهی بیشتری مصرف کرده و قرار دادن امگا-3 در رژیم غذایی خود را فراموش نکنید.
• کمتر از نوشیدنی‌های حاوی شکر استفاده کنید.

---

درباره این موضوع مطالب بیشتری بخوانید

• بهبود آرتروز کمر و درد آن
  تاریخ انتشار : 1392-09-20تاریخ بروز رسانی : 1402-05-19

نظرات کاربران درباره این مطلب :ذاکری [ 1402-09-04 ]
سلام آقای دکتر من 28 ساله هستم و به تازگی منوجه شدک که روماتیسم دارم به دکتر مراجعه کردم و برام دارو نوشتن الان خیلی بی حالم و دست وپاهامم درد میکنه لطفا بگید چکار کنم ؟

قهرایی [ 1402-06-17 ]
من 26 سالمه زانو درد دارم و استخونام صدا ميده رفتم دکتر گفت آرتروزه و يه مشکل ديگه که يادم نيست چي بود دارو و قرص داده بهم چيکار کنم و اين سن خيلي زوده ميشه با تغذيه درمانش کنم ؟ راهکاري هست

نام و فامیل :
تلفن :
ایمیل :
متن پیـام :